La Bogliona była snem młodego przedsiębiorcy, który w początkach XX wieku uwierzył, że w Monferrato można zrobić wielkie wino z odmiany barbera. Historia i duchowi spadkobiercy przyznali mu rację.

Tekst i zdjęcia: Tomasz Prange-Barczyński

Antonio Scarpa miał zaledwie 21 lat, gdy pod sam koniec XIX wieku pojawił się w Nizzy, w Piemoncie. Urodzony na weneckiej wyspie Burano młodzieniec dostrzegł potencjał w regionie, o którym w tamtym czasie nie mówiło się wiele. Stolica Monferrato miała jednak dworzec kolejowy i była powiązana siecią torów z największymi miastami Północy, co dawało szansę na rozwój przedsiębiorstwa. No i mieszkała tu Ernestina Ottavia Deantonio, a romantyczna część historii każe wspomnieć, że miłość miała w podwalinach przyszłej winiarni znaczenie równe względom praktycznym.

Barbera przy torach

Antonio i Ernestina założyli w 1900 roku Stabilimento Enologico Scarpa, firmę zajmującą się butelkowaniem i sprzedażą wina. Budynki stanęły przy Via Montegrappa 6, zaledwie 150 m od torów kolejowych, gdzie funkcjonują do dziś. Para zyskała wgląd w okoliczne winnice i szybko zrozumiała, że Monferrato to genialne siedlisko dla rozpowszechnionej w całej północno-zachodniej Italii odmiany barbera.

Wkrótce zawładnęła nimi obsesja, by stworzyć barberę najlepszą z możliwych. Antonio zainwestował w beczki do kupażowania i starzenia wina, ale też w sprzęt do produkcji win musujących metodą klasyczną i wermutów, z których słynął nieodległy Turyn. W latach 30. ubiegłego wieku Scarpa była już w Piemoncie uznaną marką.

Antonio nie chciał się jednak ograniczać wyłącznie do barbery i Monferrato, dlatego zaczął eksplorować nieodległe Langhe. W 1940 roku zabutelkował swoje pierwsze barolo, 26 lat przed powstaniem oficjalnej DOC. Dzięki pomysłowi Scarpy firma do dziś może butelkować barolo (a także barbaresco, które dołączyło wkrótce do portfolio) w Nizzy, a więc poza granicami apelacji.

Emerytura i nowy początek

Antonio rozwinął firmę przy Via Montegrappa, ale nie doczekał się potomstwa i spadkobierców. W 1949 roku, u progu emerytury, sprzedał firmę przyjacielowi Mario Pesce, który po sąsiedzku też robił wino. Wychowany we Francji enolog stawiał przed sobą podobne cele, co Scarpa. Chciał przede wszystkim oddać w winach ekspresję lokalnych siedlisk.

Pracował zresztą nie tylko dla siebie. W okresie, w którym powstała większość włoskich apelacji, a więc w latach 60., 70. i 80. minionego stulecia, był szefem komisji działającej na rzecz poprawy jakości win z okolic Asti. Z czasem jego prawą ręką w firmie stał się siostrzeniec, Carlo Castino. To on w 1969 roku wyszukał wyjątkowej jakości siedlisko Podere Bricchi. Leżąca między  Castel Rocchero i Acqui Terme winnica wydała w 1974 roku owoce na – dziś już flagowe – wino La Bogliona.

Sen Antonia Scarpy o wielkiej barberze z pojedynczej winnicy będącej ekspresją Monferrato stał się rzeczywistością. Gdy 8 października zeszłego roku degustowałem w siedzibie firmy trzy roczniki tego wyjątkowego wina, 82-letni Carlo towarzyszył nam w milczeniu. Jest od lat na emeryturze, ale służy na co dzień radą i dobrym słowem obecnemu enologowi, Silvio Trinchero. To łatwe. Castino zajmuje wciąż nieduże mieszkanie tuż nad winiarnią i wciąż żyje jej życiem.

Przede wszystkim lokalnie

Zakrawa na paradoks, że Scarpa może butelkować przy Via Montegrappa barolo i barbaresco, za to La Bogliona nie „załapała” się w awansie apelacyjnym do statusu DOCG Nizza, znanej do 2014 roku jako Barbera d’Asti Superiore Nizza. Powód jest prosty, Podere Bricchi leży tuż poza granicami denominazione. Na szczęście nie przeszkadza to La Boglionie być czołową barberą z Monferrato.

25-hektarowa winnica podzielona na kilkanaście bloków zajmuje szczyt wzgórza sięgającego 400 m n.p.m. Obok barbery rosną tu ruchè, brachetto, dolcetto, freisa, moscato i, kojarzone raczej z okolicami Tortony na południowo-wschodnich krańcach Piemontu, timorasso. Krzewy niezwykle dziś modnej w północnych Włoszech odmiany rzeczywiście pochodzą z Tortony. Zostały zaszczepione w Bricchi na korzeniach dolcetto, a całemu przedsięwzięciu błogosławił sam Walter Massa, człowiek, który w XXI wieku wskrzesił timorasso niemal z popiołów. I choć odmiana jest całkowicie legalna w Monferrato, na etykiecie wina Scarpy znajdziecie tylko nazwę „Bianco” – żeby nie konfundować klientów, jak mówią w firmie.

Portfolio uzupełniają trzy winnice w Langhe: Canova (2 ha) opodal Neive w Barbaresco oraz Roncaglie (1,2 ha) w La Morra i zakupione w 2018 roku Monvigliero (2 ha) pod Verduno, oba w DOCG Barolo.

We wszystkich dominuje oczywiście nebbiolo, choć pod Verduno Scarpa robi też lokalną specjalność, zwiewną i aromatyczną pelavergę, a w Neive ma niewielki spłachetek obsadzony chardonnay. To jedyna nielokalna odmiana w portfolio winiarni – powstają z niego ledwie trzy baryłki wina, a konsultantem projektu jest sam Eric Boissenot, legendarny enolog z Bordeaux.

Jeśli chodzi o ciekawostki, warto zatrzymać się na chwilę przy brachetto. W 1978 roku Carlo Castino był jednym z pierwszych w Piemoncie, którzy zdecydowali się wypuścić na rynek wytrawną wersję wina z tego oryginalnego aromatycznego szczepu. Brachetto d’Acqui Secco wciąż figuruje na liście Scarpy.

Tradycyjna nowoczesność

Silvio Trinchero lubi mówić o sobie jako o spadkobiercy Antonio Scarpy, Mario Pesce i Carlo Castino. Chce, jak poprzednicy, wyrażać charakter poszczególnych bloków winnic, siedlisk i odmian, poza chardonnay, wyłącznie miejscowych. Winiarnia w Nizzy sprawia wrażenie oldskulowej. Piwnice wypełniają botti grandi, stare beczki o wielkich objętościach – znów: z wyjątkiem trzech 225-litrowych baryłek z chardonnay.

Historia zatoczyła jednak koło. To, co uchodziło za „starą szkołę” jest dziś progresywne i modne. Wina Scarpy są zbudowane na jakości owocu i ekspresji siedlisk. Oryginalne, bo z lokalnych szczepów. Nieprzeładowane, eleganckie, długowieczne. Portfolio jest długie, z konieczności przedstawiam noty degustacyjne tylko tych win, które dostępne są w Polsce. Z kronikarskiego obowiązku muszę jednak nadmienić, że będąc w Monferrato i Langhe próbowałem także świetnych Freisa Secco, Rouchet (ruchè) czy wspomnianych Bianco (timorasso), Verduno Pelaverga czy Brachetto d’Acqui Secco. I najnowszego dziecka Scarpy: Barolo Monvigliero.

W październiku degustowałem wypuszczony dopiero co na rynek rocznik 2019, finezyjny, fiołkowo-mineralny, o delikatnej, choć wyrazistej strukturze. U stóp będącej własnością Scarpy parceli Monvigliero działa należący do firmy Barolo Luxury Escape zespół czterech odnowionych w 2017 roku willi. Jest gdzie degustować.

94 Scarpa, Barbera d’Asti Superiore, La Bogliona 2019

Flagowa barbera Scarpy spędzająca w piwnicach producenta aż pięć lat przed wejściem na rynek. Energetyczna, mineralna, o aromacie smażonych jagód, jeżyn, rozgrzanego żelaza. Esencjonalna, ale nie ściśnięta, ujęta w skalną ramę. Na podniebieniu świetnie dostała, soczysta, harmonijna, mimo wyczuwalnego alkoholu. Wino o rewelacyjnej strukturze, relatywnie lekkiej, wszak napiętej. Kapitalne! Z czasem rozwija ładnie nuty ziołowe, ale i odrobinę czekoladowe. Wielki potencjał. (159 zł)

94 Scarpa, Barbaresco, Tettineive 2020

Swoiście lekkie mimo 14,5 proc. alkoholu, eleganckie barbaresco z siedliska Canova o aromacie fiołków i leśnych owoców. Wino ekspresyjne, pełne charakteru nebbiolo, z delikatną słodką nutą owocową, ale i ziołowym niuansem. Ujmujące, napięte, klasyczne, z wyrazistym kamiennym akcentem. Długie, wyraziste, obfite w dojrzałe garbniki, z dużym potencjałem. (199 zł)

93 Scarpa, Barolo, Tettimorra 2020

Wino z siedliska Roncaglie w okolicy La Morry; jak przystało na miejsce pochodzenia – gładkie, soczyste, bogate, głębokie i harmonijne. Typowe barolo z La Morry. Dużo w nim leśnych owoców. W tle klasyczna nuta mineralna, mokry piasek, glina. Świetnie zrównoważone, pełniejsze, bardziej muskularne niż opisane wyżej barbaresco, ale też po „lamorzańsku” aksamitne i kocie. Świetna kompozycja. Bardzo rasowe. (199 zł)

91 Scarpa, Langhe Nebbiolo, Bric du Nota 2022

Bardzo eleganckie, finezyjne nebbiolo z piaskowych gleb Roero, fiołkowe, subtelnie taniczne, super gładkie, kwiatowo-owocowe, z daleką nutą czarnych jagód. Wino energetyczne, delikatne, o idealnie ukrytym alkoholu, świetnie kwasowe, jedwabiste na podniebieniu. (99 zł)

89 Scarpa, Barbera d’Asti, Casascarpa 2022

Prostolinijna barbera dojrzewająca tylko w stalowych kadziach, za to dłużej niż inne wina z tej kategorii cenowej. Cechuje ją kapitalny aromat czereśniowy, lekko dymny, ciut ziemisty, mineralny. To bardzo czysta ekspresja szczepu. Wino soczyste, świetnie kwasowe, o zgrabnie ukrytym alkoholu. Rześkie, pełne nut wiśniowych. Świetna relacja jakość-cena. (49 zł)

89 Scarpa, Dolcetto d’Acqui 2022

Szarmanckie dolcetto o urokliwie miękkim i soczystym owocu. Wino lekko taniczne, subtelne, ale wyraziste. Bardzo harmonijne i odmianowe. (59 zł)

89 Scarpa, Moscato d’Asti, Tacco 12 2023

Wonny, pięknie musujący muszkat o cukrze resztkowym na poziomie 120 g/l, z czego czuć może połowę. Świetnie zrównoważony, kremowy, czysty, nienachalnie aromatyczny, z nutami białych owoców, brzoskwiń (białych), gruszek, moreli, może i mirabelek. Harmonijny, hedonistyczny. (59 zł)

Wina Scarpa sprowadza do Polski firma North Coast