Na etykietach niektórych musujących win z Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore DOCG można zauważyć słowo rive, dosłownie: strome wzgórze. Dla wtajemniczonych termin ten ma dodatkowe znaczenie. To gwarancja jakości superpremium i wyjątkowego charakteru wina.
Inka Wrońska
Ubiegły rok był kolejnym rekordowym dla prosecco. Niesłabnącym powodzeniem cieszyły się zarówno wina podstawowe z obszaru Prosecco DOC (sprzedaż w 2024 r. na poziomie 660 ml butelek), jak i te „premium” z Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore DOCG. Tu sprzedaż wyniosła około 104 mln butelek).
Podstawową odmianą w całym regionie, tak na obszarze DOC, jak i DOCG, jest glera. W winie z Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore DOCG musi być jej min. 85 proc. Reszta to szczepy lokalne, takie jak verdiso, bianchetta trevigiana, czy perera. Dopuszczone są też niektóre odmiany międzynarodowe: pinot blanc, pinot gris, pinot noir i chardonnay.
Prosecco DOC obejmuje duży płaski obszar w Veneto i Friuli-Venezia Giulia o powierzchni ponad 36 tys. ha. Obszar Prosecco DOCG jest znacznie mniejszy. To ok. 9 tys. ha na stromych wzgórzach (od 100 do 500 m n.p.m.) między Conegliano a Valdobbiadene w prowincji Treviso.
DOC i DOCG – biznes vs. jakość
Większość winomanów wie, że skrót DOCG (Denominazione di Origine Controllata e Garantita) na etykiecie to nie tylko oznaczenie pochodzenia, ale też potwierdzenie rygorystycznej kontroli przeprowadzanej przez niezależną komisję. Kontrolowany jest każdy etap produkcji wina – od winnicy, po butelkowanie. Umberto Cosmo, właściciel winiarni Bellenda (w obszarze DOCG, Carpesica, niedaleko Vittorio Veneto), u którego miałam okazję gościć niedawno, tłumacząc różnicę między DOC i DOCG powiedział krótko: – Oni robią biznes. My robimy jakość.
Przewaga DOCG Prosecco nad DOC Prosecco nie wynika jednak tylko z obostrzeń, ściślejszej kontroli czy niższej wydajności z hektara. Przyczyny to zupełnie inna geografia i terroir.
Strome wzgórza Prosecco
Le Colline del Prosecco di Conegliano e Valdobbiadene, wzgórza Prosecco, zostały w 2019 roku wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W okolicach Conegliano są łagodniejsze, bliżej Valdobbiadene bardziej strome, przeważnie zwrócone na południe. Nachylenie w niektórych miejscach potrafi sięgnąć 60 proc. – ręczny zbiór owoców w tym przypadku to nie chwyt marketingowy, tylko konieczność. Po prostu żaden traktor tu nie wjedzie.
Bliskość Adriatyku z jednej, a Dolomitów z drugiej strony sprawia, że na wzgórzach panuje idealny dla winorośli mikroklimat. Wieje chłodna bryza, a nasłonecznienie na pagórkach o południowej wystawie jest optymalne. Umiarkowana ilość opadów i spore różnice temperatur między dniem i nocą sprawiają, że owoce są doskonałej jakości, zdrowe i aromatyczne.
Superiore, Rive, Cartizze, czyli jak czytać etykiety win DOCG
Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore
Napis Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore DOCG na butelce oznacza, że wydajność parceli ograniczona jest do 13,5 tony owoców z hektara. Wina w obszarze apelacji mogą powstawać zarówno metodą klasyczną (jak szampan, z wtórną fermentacją w butelce), jak i metodą Martinottiego/Charmata. Ta druga, choć stosunkowo młoda (wynaleziona pod koniec XIX wieku i rozpowszechniona w regionie po 1930 roku) jest obecnie najpopularniejsza. Jednak wielu jakościowych producentów ma też w swoim portfolio wina musujące robione metodą klasyczną. Jednym z pierwszych, którzy się na to zdecydowali, był właściciel Bellendy. – Dla mnie to po prostu powrót do tradycji. Tak powstawało wino w naszym regionie, zanim spopularyzowała się metoda Martinottiego – mówi.
Warto pamiętać, że prosecco Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore DOCG nie występuje w wersji słodkiej. Zgodnie z zasadami ustalonymi przez konsorcjum, dopuszczalne style to extra brut (obecnie najbardziej poszukiwany; 0-6 g cukru resztkowego na litr), brut (0-12 g/l), extra dry (ta wersja jest najbardziej tradycyjna w regionie, obecnie najczęściej serwowana jako aperitif; 12-17 g/l) i dry (17-32 g/l, czyli wino półsłodkie).
Co roku powstaje około stu milionów butelek z oznaczeniem Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore. Ponad 60 proc. produkcji sprzedaje się we Włoszech, a największymi odbiorcami zagranicznymi są (w tej kolejności): Anglia, Niemcy i Szwajcaria.
Conegliano Valdobbiadene Prosecco Rive
Słowo rive z towarzyszącą mu nazwą geograficzną na etykiecie prosecco to ważna informacja. Wskazuje nie tylko na doskonałą jakość, ale i na wyjątkowy charakter wina. W obszarze Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore DOCG istnieją 43 mikrostrefy (dokładniej: 12 miejscowości i 31 powiatów) o szczególnych warunkach glebowych i klimatycznych. Winorośl rośnie tu na stokach o dużym nachyleniu (rive w miejscowym dialekcie to właśnie bardzo stromy pagórek).
Choć słowo rive pojawiało się na etykietach jakościowego prosecco od poczatku istnienia DOCG (2009 r.), w 2019 roku kryteria zaostrzono. Obecnie oznacza ono wyłącznie działki najtrudniejsze do uprawy, trudno dostępne i wyjątkowo strome, a cały obszar obejmuje tylko 249 hektarów.
Dodatkowa klasyfikacja przyjęta w obrębie Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore opiera się na kilku założeniach.
Po pierwsze – słowo rive niesie informację o znacznie większym wkładzie pracy, który jest potrzebny, by powstała jedna butelka wina. Dla porównania. Czas pracy (w skali roku, na jeden hektar winnicy) na terenach płaskich wynosi 100-150 godzin. Na wzgórzach, gdzie uprawa jest praktycznie w całości ręczna, wzrasta do 300 godzin. W większości rive wymaga aż 600 godzin.
Po drugie: wina z poszczególnych rive mają odzwierciedlać niuanse terroir. Obszar między Conegliano a Valdobbiadene nie jest wielki, jest za to zróżnicowany. Na wschodzie, wokół Conegliano, gdzie wzgórza kształtowała aktywność lodowca, gleby są głębokie, aluwialne i morenowe, bogate w kamienie, piasek i glinę, często o czerwonej barwie z uwagi na sporą zawartość tlenków żelaza (miejscowa nazwa to feretti). Stąd pochodzą wina krągłe, pełne, o aromatach dojrzałych owoców i przypraw. Środek regionu, dość stromy i skalisty (winorośl umacnia podatne na erozję zbocza), ma gleby gliniasto-wapienno-marglowe. W powstających tu winach więcej jest nut białych owoców i kwiatów. Wreszcie część zachodnia: w pobliżu Valdobbiadene przeważają gleby osadowe (głównie piaskowiec, glina i margle) o niewielkiej głębokości, kamieniste, dobrze przepuszczalne, ze sporą zawartością zlepieńców (konglomeratów) i piasku. Tutejsze wina są delikatne, świeże, o nutach zielonych jabłek i owoców pestkowych (brzoskwinie, morele).
Po trzecie, słowo rive to także informacja o obniżonej wydajności z hektara winnicy. Wynosi ona 13 ton (podczas gdy „zwykłe” Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore DOCG to 13,5 tony).
Po czwarte, na butelce z napisem rive, zawsze znajdziecie informację o roku zbiorów. Chodzi o podkreślenie warunków klimatycznych, jakie panowały w konkretnym roczniku. Nie wolno też wypuszczać win z takim oznaczeniem przed 1 marca w roku następującym po zbiorach.
Te wszystkie założenia sprawiają, że DOCG Conegliano Valdobbiadene Prosecco Superiore Rive powstają w bardzo ograniczonej ilości. To około 3 milionów butelek rocznie.
Conegliano Valdobbiadene Superiore di Cartizze
Jeśli porównalibyśmy rive do francuskich cru, Cartizze byłoby grand cru. DOCG Cartizze (między Santo Stefano, Saccol i San Pietro di Barbozza) to zaledwie 107 ha. Położone wśród najbardziej stromych zboczy Valdobbiadene, jest najsłynniejszym wzgórzem w regionie. Południowa wystawa powoduje, że winogrona dojrzewają równomiernie i mają optymalne stężenie cukrów. Wiatry wiejące od Dolomitów ograniczają ryzyko chorób grzybowych, płytkie gleby pochodzenia morenowego (najstarsze w całym obszarze Valdobbiadene) są dobrze przepuszczalne i wysoko zmineralizowane.
Ta niewielka podstrefa już od 1969 roku rządzi się odrębnymi przepisami. Tutejsze prosecco powstaje wyłącznie metodą Charmata, a owoce mogą być przetwarzane na wino wyłącznie w obszarze gminy Valdobbiadene. Dopuszczalne plony z hektara są najniższe w całym regionie – 12 ton.
1,2 mln produkowanych rocznie butelek prosecco DOCG Cartizze rozchodzi się w większości we Włoszech. Tutejsze wina są eleganckie i zmysłowe, o intensywnych nutach zielonego jabłka, brzoskwini i moreli, kandyzowanych cytrusów, róży i słodkich migdałów. Tradycyjny dla Cartizze styl to dry (półsłodkie), jednak kilku producentów produkuje także prosecco extra dry i brut.
Inne wina w regionie, na które warto zwrócić uwagę
Conegliano Valdobbiadene Sui Lieviti (col fondo). To wino z osadem drożdżowym na dnie butelki, który pozostaje po drugiej fermentacji. Zamykane kapslem, bardzo orzeźwiające, mineralne, o aromatach wczesnych jabłek papierówek, z wyczuwalnymi nutami chlebowymi –jest idealne na lato. Prawdopodobnie tak smakowały (i wyglądały) musiaki robione pierwotnie na tych terenach. Dziś metoda col fondo wraca do łask, a w regionie powstaje około 193 tys. butelek rocznie. – Mój dziadek – opowiada Umberto Cosmo z Bellendy (w portfolio jego winiarni także jest col fondo o nazwie Così È) – zawsze prosił, aby nalewać je delikatnie, tak aby osad został na dnie. Ale wcale nie dlatego, że lubił przejrzyste wino. On właśnie lubił wypijać ten osad!
W obrębie DOCG powstaje także Conegliano Valdobbiadene Frizzante, wino lekko musujące, z reguły bardzo świeże i owocowe (ok. 2 mln butelek rocznie) oraz – ciekawostka dla wielu wielbicieli prosecco – wino spokojne (Conegliano Valdobbiadene Tranquillo; niecałe 80 tys. butelek rocznie). Warto go spróbować – jest wyraziste, owocowe, pikantne i – mimo braku bąbelków – delikatnie szczypie w język.
Podstawowe informacje na temat prosecco znajdziecie także w artykule Tomasza Prange-Barczyńskiego pt. Prosecco – wszystko, co chcesz o nim wiedzieć.
