W czasach gdy pinot noir uchodzi za świętego Graala ambitnych winiarzy i wtajemniczonych konsumentów, a pinot gris, znany lepiej jako pinot grigio (dla znajomych giorgio) jest ulubieńcem mas, pinot blanc pozostaje najbardziej niedocenionym szczepem świata. Oto mój list miłosny do tej niezwykłej odmiany.
Tekst i zdjęcia: Tomasz Prange-Barczyński
Rozmowa wygląda zwykle tak samo. Zaczyna się od słów zachwytu nad kieliszkiem. Potem przychodzi deklaracja winiarza: uwielbiam pinot blanc, to świetny szczep, potrafi dawać wielkie wina. I smutna konstatacja: słabo się sprzedaje, są rynki, które w ogóle ignorują te wina i kojarzą je z niską jakością. Po czym obaj zgadzamy się, że biały pinot to prawdopodobnie najbardziej niedoceniona odmiana na świecie.
W ciągu ostatnich kilku tygodni rozmawiałem w ten sposób z wiedeńczykami: Rainerem Christem i Michaelem Edelmoserem, a także młodymi winiarkami z Carnuntum, Johanną Markowitsch oraz Christiną Netzl. Oderwany od wczesnych zbiorów Julien Meissner, ambitny winiarz w Schloss Schönberg w Hesji Nadreńskiej, mówił to samo, prezentując swoje złożone Vom Ranker. Powstałe z pinot blanc wina, nad którymi się użalaliśmy, były, co tu dużo mówić, genialne! Złożone, zaskakujące, opisujące miejsce pochodzenia, a przy tym na wskroś indywidualne. No i stanowiły przedmiot dumy swych twórców.
Na dorocznej degustacji nowych roczników win członków niemieckiego stowarzyszenia VDP w Wiesbaden prezentowano ponad dwadzieścia weissburgunderów z siedlisk o statusie grand cru (grosses gewächs) z Palatynatu, Badenii, Wirtembergii i Saksonii, a nawet Saale-Unstrut, bo przecież mój bohater czuje się doskonale także w chłodnych siedliskach, o czym wiedzą zarówno miłośnicy „narciarskich” pinot bianco z Górnej Adygi, jak i wielbiciele talentu Kamila Barczentewicza, który od lat udowadnia, że pinot blanc to odmiana stworzona do polskiego terroir. Dlaczego zatem szczep ów nie zajmuje w powszechnej świadomości winomanów należytego miejsca?
Pinot blanc: biały mutant
Blanc, noir, gris, ale też teinturier, meunier, czy noir précoce mają ten sam kod genetyczny. Nie stanowią zatem „rodziny szczepów”, są natomiast kolorystycznymi mutacjami jednej i tej samej odmiany „pinot”, co udowodniono, badając ich DNA. Ponieważ jednak pinoty towarzyszą nam od 2000 lat miały czas nie tylko zmutować, ale i wykształcić setki różnych klonów, które przez lata mogły przystosować się do konkretnego siedliska i dawać, mimo genetycznej zgodności, całkiem odmienne w charakterze wina, także w ramach tej samej mutacji kolorystycznej.
Francja
W swojej ojczyźnie, Francji, jeszcze w XIX wieku pinot blanc mylony był często z chardonnay. Dwie odmiany rozróżnił dopiero w 1868 roku francuski ampelograf Victor Puillat. Do dziś śladowe ilości blanc można znaleźć w Burgundii i Szampanii. Liczy się tak naprawdę w Alzacji, choć gra tu rolę drugoplanową. Stanowi wprawdzie podstawę win musujących crémant d’alsace, ale nie jest już dopuszczony do winnic klasy grand cru, które mogą być obsadzone jedynie rieslingiem, pinot gris, gewurztraminerem i muscatem.
Niemcy
Aż 40 proc. wszystkich upraw pinota rośnie w Niemczech, które tym samym są jego największym producentem na świecie. Znany tam jako weissburgunder albo weisser burgunder, czuje się najlepiej w Badenii, ale daje też świetne wina w Palatynacie, Frankonii, Wirtembergii, Hessische Bergstrasse oraz na wschodzie kraju: w chłodniejszej Saksonii i nad Soławą-Unstrutą.
Włochy
We Włoszech, jako pinot bianco, udaje się szczególnie dobrze we Friuli-Wenecji Julijskiej. Gra ważną rolę jako część kupażu w bąbelkach z DOCG Franciacorta, a tak naprawdę można go spotkać i w Toskanii, i na Sycylii. Szczególne miejsce ma w Alto Adige, ale o tym za chwilę.
Europa Środkowa
Biały pinot bardzo dobrze czuje się w Europie Środkowej, począwszy od Polski, przez Austrię, Morawy, Słowację, na Węgrzech kończąc. Nigdzie jednak nie gra roli pierwszoplanowej, pozostając w cieniu innych odmian. Tych „ważniejszych”, a czasem po prostu bardziej typowych dla poszczególnych regionów. Mam hipotezę, że w dużej mierze to właśnie decyduje o jego relatywnie niskiej reputacji. Brak regionu, w którym lśniłby jako solista i niekwestionowana gwiazda.
Na przedgórzu Dolomitów
Vorberg to, z administracyjnego punktu widzenia, wciąż część leżącej na dnie doliny Adygi miejscowości Terlan. W rzeczywistości zaczepione na skalnej półce sioło znajduje się grubo ponad 500 m n.p.m. Prowadzi do niego pełna serpentyn droga. Warto ją pokonać, bo widok na rozrzucone na stromych stokach winnice i panorama okolicznych szczytów wynagradza włożony wysiłek. Dotarłem tu w pierwszych dniach września z winiarzami z Cantina Terlano, czołowej kooperatywy z Południowego Tyrolu. Ich wina słyną nie tylko z jakości i złożoności, ale i długowieczności.
Skoro byliśmy w Vorbergu, temat spotkania mógł być tylko jeden – pinot bianco. Vorberg to bowiem także nazwa produkowanego z tej odmiany cru. W niewielkim buschenschanku Oberschol degustowałem wyciągnięty z archiwum winiarni rocznik 2019 zbudowany na harmonii nut mineralnych i owocowych. Nie pozostawało nic innego jak dołączyć i tę etykietę do mojej wielkiej pinotowej ligi ostatnich kilku miesięcy. To jednak nie był koniec.
R jak Rarity
W kolejnym kieliszku pojawiło się tajemnicze R. Na kontretykiecie rozszyfrowano skrót – Rarity. Rocznik? 2009! Nie była to jednak kolejna „stara” butelka z piwnicy. R jest serią win, jaka w Cantina Terlano powstaje dla uhonorowania jej słynnego winiarza, Sebastiana Stockera. To człowiek, który od 1955 roku udowadniał członkom kooperatywy, że ich wina potrafią pięknie dojrzewać. W tym celu ukrywał setki butelek z każdego rocznika za wielkimi beczkami albo za fałszywymi ściankami, które potajemnie wznosił w piwnicach winiarni.
R to jednak inna historia. Od pewnego czasu, każdego roku winiarze wybierają jedną, szczególną, wyjątkowo udaną w danym sezonie partię wina. Dojrzewa ona potem w stalowej kadzi przez około 10 lat. W 2009 padło na pinot blanc, choć każdego roku mogą to być inne szczepy. Wino zabutelkowano 25 sierpnia 2021 roku, a więc po blisko 12-letnim dojrzewaniu. Powstało raptem 3320 flaszek. R odebrało mi mowę. Zachowując niebywałą świeżość i energię ukazywało wszelkie atrybuty świetnie dojrzałego, wielowątkowego, jakby powiedziała dziś młodzież, epickiego wina. Napiszę o nim więcej w tegorocznym drukowanym Fermencie. Pomyślałem tylko, że znów pinot blanc vel bianco uwodzi i udowadnia swą wielkość.
40 pinot blanc z Południowego Tyrolu
Dzień później zdegustowałem 40 genialnych pinot blanc z Alto Adige w ramach trwającego w Bolazno Winiarskiego Szczytu. Większość świetna, niektóre, jak wylistowane poniżej – genialne. Może zatem Południowy Tyrol jest miejscem, w którym odmiana doczeka się uznania, na które zasługuje? Wszyscy winiarze mówią o niej z uznaniem i bardzo szanują ten rewelacyjny szczep, za co on odpłaca doskonałymi winami. Zajmuje tu 610 ha, co stanowi mniej więcej dziesiątą część upraw w regionie. Pod względem wielkości ustępuje wprawdzie pinot grigio, gewürztraminerowi i chardonnay, ale nieznacznie.
Ma jedną cechę, która daje mu fory – doskonale czuje się na dużych wysokościach. Udaje się nawet 800 m n.p.m. co nie pozostaje bez znaczenia wobec stale ocieplającego się klimatu. Coraz więcej producentów myśli poważnie o transferowaniu leżących bliżej dna doliny winnic obsadzonych białymi odmianami na większe wysokości. Biały pinot z pewnością da sobie tam radę. I jeszcze jedno. Obok chardonnay, pinot bianco jest podstawą wielce intrygującego lokalnego kupażu terlaner, mającego w Alto Adige swoją podpaelację. Także i o tych winach warto pamiętać.
Kiedyś bardzo plenna odmiana, jak wiele innych, w tym sławnych i prestiżowych, kojarzona była z bezbarwnymi wodnistymi winami. Dziś pinot blanc tudzież bianco potrafi dawać zarówno kwiatowe, świeże, lekkie wina do picia kilka miesięcy po zabutelkowaniu, jak i solidne, szczodre, terroirystyczne, bardzo złożone i długowieczne monumenty. Nie zapominajcie o nich!
15 najlepszych pinot bianco z Alto Adige Wine Summit 2025 w Bolzano
Cantina Terlano, R [Rarity Pinot Bianco] 2009
J. Hofstätter, Barthenau Vigna S. Michele Pinot Bianco Riserva 2022
Rottensteiner, Carnol Pinot Bianco 2024
Nals Margreid, Sirmian Pinot Bianco 2023
Cantina Colterenzio, Berg Pinot Bianco Riserva 2022
Alois Lageder, Versalto Pinot Bianco 2022
Cantina Girlan, Pinot Bianco Riserva 2023
Cantina Merano, V-Years Pinot Bianco Riserva 2024
Gump Hof – Markus Prackwieser, Renaissance Pinot Bianco Riserva 2022
Cantina Terlano, Vorberg Pinot Bianco Riserva 2022
Manincor, Eichhorn Pinot Bianco 2023
Niklas, Klaser Salamander Pinot Bianco Riserva 2017
St. Michael-Eppan, Eppan Berg Schulthaus Pinot Bianco Riserva 2024
St. Michael-Eppan, Sanct Valentin Pinot Bianco 2023
Stroblhof, Strahler Pinot Bianco 2023
O Cantina Terlano i innych kooperatywach z Alto Adige pisał też na naszych łamach Maciej Świetlik. Polecamy tekst Kolektywiści: spółdzielnie winiarskie.
