W tym roku wschodnie wybrzeże Adriatyku odwiedzi ok. 1,2 mln Polaków. Urlop na Istrii, w Kvarnerze czy Dalmacji to doskonała okazja do odkrywania rzadkich endemicznych odmian, które niekiedy występują na jednej tylko wyspie, albo nawet w jej ściśle określonym fragmencie.
Tekst i zdjęcia: Tomasz Prange-Barczyński
Chorwacja szczyci się co najmniej czterdziestoma autochtonicznymi szczepami winorośli. Niektóre z nich, jak graševina czy tribidrag, stały się międzynarodowymi gwiazdami. Pierwsza w Europie Środkowej jako tzw. włoski riesling, druga, pod nazwą primitivo, w Apulii i jako zinfandel w dalekiej Kalifornii. Większość miejscowych odmian przynależy jednak do znacznie mniejszego terytorium. Najbardziej popularne wina z Chorwacji to malwazja z Istrii i plavac mali z półwyspu Pelješac. Lokalesów jest jednak dużo więcej.
Często słyszę od polskich urlopowiczów narzekania na poziom win w Chorwacji. Będąc co roku gościem salonu Vinart w Zagrzebiu gromadzącego czołowych producentów w kraju i odbywając od z górą dwudziestu lat podróże studyjne do wszystkich regionów tego Chorwacji, ale też regularnie spędzając nad Adriatykiem wakacje, zachodzę w głowę skąd się bierze taka ocena. To prawda, że wybór etykiet w niedużych sklepach spożywczych w turystycznych miejscowościach jest marny, podobnie jak jakość serwowanych w barach na karafki „opend wine” – często zwietrzałych i wątpliwej proweniencji. Z drugiej strony, wybór w hipermarketach jest już bardzo przyzwoity, przede wszystkim zaś całe długie wybrzeże kraju usiane jest utytułowanymi winiarniami, które z otwartymi drzwiami czekają na klientelę.
Na tropie lokalnych szczepów
To, do jakiego stopnia miejscowi winiarze są przychylni przyjezdnym, uzmysłowiłem sobie kilka lat temu w trakcie wizyty u jednego z czołowych producentów na Korčuli. Lato było w pełni, a ja, znudzony plażowaniem, postanowiłem zaliczyć parę adresów na słynącej z pošipa wyspie. Winiarz przyjął mnie serdecznie, przygotował do degustacji wszystkie wina jakie produkował, jednak gdy zaczęliśmy, grzecznie mnie przeprosił. W drzwiach winiarni pojawiła się rodzina z Polski. Pozostawiony sam sobie, zająłem się winami, jednak ciekawie łowiłem uchem rozmowę rodaków z gospodarzem. Zerknąwszy chyłkiem, dostrzegłem na ich stole butelkę, której brakowało na moim. Gdy poszli ofuknąłem winiarza. Ten wyraźnie zawstydzony przyznał, że tego akurat wina nie chce mi pokazać. Dlaczego? – zapytałem. – Mamy tu co roku wielu gości z Polski. Oni zawsze pytają o wina półwytrawne albo półsłodkie – przyznał producent – sam nigdy wcześniej takich nie robiłem, ale pytań było tak wiele, że żal mi było tracić klientów. No to zrobiłem – oświadczył.
Czytelnikom Ferment Mag proponuję jednak inną grę. Zamiast szukać we flaszkach cukru, postarajcie się na trasie waszej chorwackiej kanikuły znaleźć jak najwięcej win z lokalnych odmian. Mam nadzieję, że ów krótki przewodnik w zadaniu tym pomoże.
Ciekawe wina z Chorwacji: przewodnik po miejscach i odmianach
Krk – žlahtina
Nazwa szczepu oznacza po chorwacku szlachectwo. Odmiana pochodzi najprawdopodobniej z wyspy Krk, choć można ją spotkać także na stałym lądzie, przede wszystkim w okolicach Vrbnika i na Istrii. Często brana jest za znane ze Szwajcarii chasselas. W istocie pokrewny szczep, rdeča žlahtina (czyli różowa žlahtina) ma z nim identyczne DNA. „Normalna” biała žlahtina najczęściej daje rześkie wytrawne wina o kwiatowym aromacie i nutach białych owoców. Jest też dobrym materiałem na musiaki.
Producenci: Katunar, Šipun, Gospoja, Vrbnik
Pag – gegić
Księżycowy krajobraz dużej części tej wyspy, długiej na 60 km, a szerokiej miejscami na zaledwie dwa, sprawia, że trudno wyobrazić sobie tu jakiekolwiek uprawy. Nawet winorośli, która jest przecież rośliną bardzo mało wymagającą od gleby. A jednak! Gegić to jedyny znany autochton na Pagu. Późno dojrzewa i daje nieregularny plon, jeśli jednak się uda, powstają zeń wina złożone i bardzo oryginalne, a przy tym trwałe. Doskonałym tego przykładem jest pomarańczowe OCU (ojcu) Boškinaca, kupaż, w którym gegić odgrywa istotną rolę. Pod nazwą debejan/debljan występuje również na Krku.
Producenci: Boškinac, Vina Otoka Paga, Katunar
Šolta – dobričić
Kiedy w 2004 roku pojawiłem się na odległej godzinę rejsu promem od Splitu wyspie, wynająłem mieszkanie w miasteczku Maslinica u człowieka, który przedstawił się jako największy winiarz na wyspie. Zapytany o wielkość areału upraw odparł: 1400 krzewów (czyli pewnie z ćwierć hektara…). Większość z nich stanowił czerwony dobričić, rodzic sławnego plavaca maliego i miejscowy autochton. Prawdopodobnie istnieje też genetyczna zależność między dobričiciem a znanym z okolic Primoštenu babiciem, również wartym spróbowania.
Mój gospodarz poczęstował mnie wówczas bodaj najlepszym „domowym” czerwonym winem, jakiego miałem okazję wcześniej i później próbować – szczodrym, pachnącym południową makią, soczystym i naturalnym w najbardziej podstawowym znaczeniu tego słowa. I takie wina wciąż na Šolcie znajdziecie.
Producent: Bedalov
Hvar – bogdanuša
Nazwę tego dającego lekkie, żywe wina szczepu moglibyśmy przetłumaczyć jako bogdanka, podarowana przez boga. Tłoczone z niej wina były rzeczywiście w przeszłości chętnie wykorzystywane w czasie lokalnych uroczystości religijnych. Dziś bogdanuša daje zarówno świeże wina do picia za młodu, jak i słodkie – odmiana jest bardzo podatna na botrytis. Zdarzają się również wina dojrzewające w dębie. Szczep jest też chętnie wykorzystywany w kupażach.
Na Hvarze, z którego pochodzi, rośnie przede wszystkim w okolicach doskonale znanych przyjezdnym miejscowości Stari Grad i Jelsa. Na wyspie warto poszukać też win z udziałem innego autochtona, odmiany prč, nazywanej niekiedy parč.
Producenci: Carić, Tomić, Zlatan Otok, Plancić, Plenković
Korčula – pošip
Najsłynniejsza z dalmackich białych odmian, a przy tym jeden z najlepiej znanych i cenionych szczepów w Chorwacji w ogóle. Pochodzi najprawdopodobniej właśnie z Korčuli i jest dzieckiem zlataricy blatskiej, bardzo niegdyś cenionej, ale porzuconej ze względu na nieregularne plony, oraz bratkoviny.
Ze względu na swoją kwasowość i mineralny charakter, pošip bywał brany za… furminta, jednak badania DNA obaliły tę hipotezę. Najlepsze, godne odwiedzin, winnice szczepu leżą w interiorze wyspy, między Čarą a Smokvicą. Odmiana daje szeroką gamę win – od młodzieńczych, mineralno-cytrusowych, po złożone, długo dojrzewające na osadzie, a nawet pomarańczowe. Świetne pošipy znaleźć można także w apelacji Komarna na wybrzeżu oraz na wyspach Hvar i Brač.
Producenci: Krajancić, Grgić, Black Island Winery, Testament, Korta Katarina, Toreta, Rizman, Skaramuča, Deak, Stina, Hvar Hills
Korčula – grk
Kiedy w 2004 roku spróbowałem swojego pierwszego w życiu grka, całkowite światowe uprawy tej tajemniczej odmiany ograniczały się do zaledwie trzech hektarów. Niemal wszystkie obsadzone nim parcele leżały w południowo-wschodnim zakątku Korčuli wokół miejscowości Lumbarda. Wiadomo, że szczep można też spotkać na nieodległych wyspach Mljet i Šipan, ale to obszary anegdotyczne.
Ostatnie dwie dekady były czasem heroicznej odbudowy powierzchni upraw, przede wszystkim zaś prestiżu grka. Stało się to w dużej mierze za sprawą winiarzy takich jak Frano Milina Bire i Bartul Batistić z winiarni Zure, którzy odtworzyli niezwykłe skalne siedlisko Defora powyżej Lumbardy.
Wg badań DNA, grk jest potomkiem tribidraga, ma więc wspólne korzenie z primitivo i zinfandelem, choć wcale ich nie przypomina. Daje solidnie zbudowane, zwykle dość tęgie wina zrównoważone znakomitą kwasowością.
Vis – vugava
Dziewiąta co do wielkości chorwacka wyspa leży najdalej od stałego lądu, bo aż 45 km. Podróż promem trwa blisko dwie i pół godziny. Z pewnością jednak warto ją odbyć, choćby z powodu endemicznej odmiany vugava, występującej często także pod nazwą bugava. Istniały różne teorie jej pochodzenia. Jedna, że przywędrowała na Vis z Grecji. Inna, że tak naprawdę vugava to nic innego jak viognier. Obie udało się obalić. Szczep daje bardzo aromatyczne i zazwyczaj tęgie wina. Trudno je znaleźć gdziekolwiek poza wyspą. Będąc na Visie można zadać sobie jeszcze więcej trudu i poszukać win z innego autochtona, czyli odmiany kurtelaška bijela.
